«Хмелел солдат, слеза катилась,

Слеза несбывшихся надежд,

И на груди его светилась

Медаль за город Будапешт...»

М.Исаковский поэт 1945 çулта çак юрă йĕркисене Будапешт тесе рифмăласа ахаль кĕртмен. Фронтовиксем хушшинче çак хулана илнĕшĕн тивĕçнĕ медаль пысăк хисепре пулнă.

Будапешт хулине илес операци 1944 çулхи октябрĕн 29-мĕшĕнчен пуçласа 1945 çулччен пынă ?виçĕ уйăх ытла тăсăлнă!%. Çак операцине ирттерме 2-мĕш Украина фронтне ?командующийĕ Р.Я.Малиновский маршал% хушнă.

Фашистла Германишĕн Будапешт хули стратеги енчен пысăк вырăн йышăннă. Кунта нимĕçсен çарĕсем нефть, хĕçпăшал илнĕ тата венгрсем хушшинче пире хирĕç çапăçакансем те нумай пулнă. Фюрер хулана сыхлама приказ панă, çавăнпа хула-крепость çывăхне виçĕ хутчен хÿтĕлев сооруженийĕсем тунă, нимĕçсен тата венгрсен элита дивизийĕсене вырнаçтарнă.

Çапах та хаяр çапăçусемпе пирĕн çарсем 1944 çулхи декабрĕн 27-мĕшĕ тĕлне хулана çавăрса илме пултарнă. Декабрĕн 29-мĕ-шĕнче гитлеровецсене хула капитуляцийĕ çинчен ультиматум требованийĕ лартма пирĕн икĕ парламентера янă. Вĕсене фашистсем персе вĕлернĕ. Вара Будапешт хулин урамĕсенче йывăр çапăçусем пуçланнă.

1945 çулхи февралĕн 13-мĕшĕнче Будапештра вырнаçнă гитлеровецсен штабĕ парăнни çинчен пĕлтернĕ. Çав кунах Мускавра Будапешта илнĕ ятпа салют панă. Малалла вара пирĕн çарсемшĕн Прага тата Вена еннелле çул уçăлнă...

1945 çулхи июнĕн 9-мĕшĕнчи хушупа килĕшÿллĕн «Будапешта илнĕшĕн» ?«За взятие Будапешта»% медаль çирĕплетнĕ. Унпа 300 пин ытла пирĕн боецпа командирсене наградăланă. Çак медале тивĕçнĕ пирĕн ентешсен паттăрлăхне «Память народа» интернет-сайтра пĕлме пулать.

Леонид Николаевич Одиванов 1923 çулта Кăкшăм ялĕнче çуралнă. 16-мĕш артдивизи, сержант, радиоотделени командирĕ.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хутĕнчен: «Будапешт урамĕсенче пынă çапăçусенче Одиванов сержант малти сăнав пунктĕнче тăнă. Çыхăнăва лайăх ĕçлеттернĕ, çавна пула батарея персе тăшманăн пулемет точкисене тĕп тунă, пехотăна малалла кайма май панă 28.01.1945».

Иван Степанович Журавлев 1924 çулта Айкăш ялĕнче çуралнă. Гварди сержанчĕ, расчет командирĕ, 26-мĕш миномет бригади.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хучĕ: «11.01.1945 ç. Баклаш поселокĕ çывăхĕнчи 214-мĕш тата 203-мĕш сăртсем çине тăшман пехоти атакăна кайсан, Журавлев хăйĕн миномечĕпе чарăнмасăр пенĕ, икĕ хутчен тăшман атакине путлантарнă».

Григорий Васильевич Васильев 1922 çулта Кивçурт Енĕш ялĕнче çуралнă, связист, сержант. 48-мĕш гварди миномет полкĕ ?«Катюша» хĕçпăшал пулнă%.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хучĕ: «15.01.45 ç. Будапешт хулине илнĕ чух урамри çапăçусенче тăшман татти-сыпписĕр персе тăнă вăхăтра 8 хутчен татăлнă телефон линине сыпнă. Çавна пула пирĕн дивизион залпсемпе вăхăтра персе тăшман контратакине сирсе янă».

Пантелимон Захарович Захаров 1908 çулта Малти Кăкшăм ялĕнче çуралнă. Стрелоксен 208-мĕш полкĕ, сержант, взвод командирĕ.

III степень Мухтав орденĕн награда хутĕнчен: «220-мĕш сăртшăн пынă çапăçура Захаров юлташ хăюлăхпа палăрнă. Çак çапăçура танксене хирĕç перекен пăшалпа ?ПТР% 3 пулемет точкине тата 5 нимĕç салтакне тĕп тунă. Хамăр пехотăна наступление кайма çул уçнă.

Владимир Иванович Порфирьев 1923 çулта Калинино салинче çуралнă. 254-мĕш миномет полкĕ, лейтенант.

Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕн награда хутĕнчен: «Будапешт хулинчи çапăçусенче Порфирьев юлташ хăюлăхпа палăрнă. 10.01.1945 çулта сăнав пунктĕнче пулнă чух хулари пĕр çуртра тăшман пулемечĕ пирĕн пехотăна малалла кайма паман.

Порфирьев хăйĕнпе пĕрле икĕ разведчике илсе систермесĕр çурт патне шуса çитнĕ, гранатăсем ывăтса тăшманăн пулемет точкине тĕп тунă. Пирĕн пехота малалла кайнă».

Александр Николаевич Моськин 1925 çулта Хапăс ялĕнче çуралнă. 359-мĕш çыхăну батальонĕ, механик-электрик.

III степень Мухтав орденĕн награда хутĕнчен: «Дунай юханшывĕн сылтăм çыранĕнче плацдарм йышăнсан, Моськин çапăçу вăхăтĕнче радиостанцисене вăхăтра юсаса тăрса командованипе тачă çыхăну тытма пултарнă. Радиостанцисене электроэнергипе вăхăтра яланах çителĕклĕ тивĕçтернĕшĕн тата паттăрлăх кăтартнăшăн патшалăх наградине тивĕç».

Макар Гордеевич Пылин 1923 çулта Пăртас ялĕнче çуранă. 458-мĕш миномет полкĕ.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хутĕнчен: «М.Г.Пылин çапăçура 4-мĕш батарейăн миномечĕпе тÿрĕ наводкăпа персе тăшманăн «Т-3» танкне сирпĕтнĕ тата пехотăн икĕ отделенине тĕп тунă».

Владимир Алексеевич Алексеев 1919 çулта Çĕн Кипек ялĕнче çуралнă. Гвардин 5-мĕш сывлăш- десант дивизийĕ, связист.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хутĕнчен: «Хулара пынă хаяр çапăçу вăхăтĕнче пирĕн чаçсем Дунай урлă каçма хатĕрленнĕ чух Алексеев командира «васкавлă пакет» çитерсе панă. Çавна пула пирĕн артиллери тĕл персе тăшманăн пулемет точкисене тĕп тунă, юханшыв урлă каçнă».

Андрей Васильевич Васильев 1922 çулта Кăкшăм ялĕнче çуралнă. Лейтенант, 57-мĕш çыхăну батальонĕ.

Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕн награда хутĕнчен: «Хула çывăхĕнчи тăшман хÿтĕлев сооруженийĕсене çĕмĕрсе кĕнĕ чух Васильев лейтенантăн радиовзвочĕ ырă енчен палăрнă. Йывăр çапăçусем вăхăтĕнче те командованипе çирĕп çыхăну тытнă».

Владимир Сергеевич Сергеев 1923 çулта Чăрăшкас Мăрат ялĕнче çуралнă. Саперсен штурмлакан 59-мĕш батальонĕ.

Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕн награда хутĕнчен: «Хулари чукун çул станцине илнĕ чух 2-мĕш ротăри штурмовик-саперсем паттăрлăхпа палăрнă. Гитлеровецсен оборонине çĕмĕрсе, çапăçупа малалла куçса пынă. Сергеев красноармеец хăюлăх кăтартнă, боецсемшĕн тĕслĕх пулнă».

Тихон Иванович Ламонкин 1924 çулта Хапăс ялĕнче çуралнă. 800-мĕш артиллери полкĕ.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хучĕ: «3-мĕш ротăри пулеметчик Ламонкин 1945 çулхи январĕн 5-6-мĕшĕсенче хăйĕн ДШК пулемечĕпе персе тăшман пехотин икĕ атакине тытса чарнă. Çапăçу хирĕнче тăшманăн 25 салтакĕпе офицерĕ яланлăхах выртса юлнă».

Петр Дмитриевич Пупин 1913 çулта Кульцав ялĕнче çуралнă. 50-мĕш чукун çул бригадинче тăнă.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хучĕ: «Хĕлле валли Румынинчи чукун çулсене вăхăтра юсаса хута янă çĕрте палăрнă, фронта валли турттаракан составсем ним чăрмавсăр çÿреччĕр тесе тăрăшнă, командовани задание вăхăтра пурнăçланă».

Мирон Антонович Краснов 1918 çулта Шĕнер Ишек ялĕнче çуралнă. Стрелоксен 56-мĕш бригадин миномет взвочĕн командирĕ, лейтенант.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хутĕнчен: «23.06.41 çултанпа фронтра. Брачково ял çывăхĕнче аманнă эскадрон командирне, Николаев лейтенанта, тата Каширский политрука пĕрремĕш пулăшу парса çапăçу хирĕнчен илсе тухнă. Çав вăхăтрах 5 тăшман автоматчикне тĕп тунă».

Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕн награда хутĕнчен: «Вюкса ял çывăхĕнче хăйĕн миномечĕпе персе тăшманăн 4 пулемет точкине, икĕ миномет тата 35 яхăн нимĕç салтакĕпе офицерĕсене тĕп тунă, хамăрăннисене наступлени тума çул уçнă».

Федор Игнатьевич Игнатьев 1924 çулта Çĕрпелте çуралнă. Стрелоксен 1055-мĕш полкĕ.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хутĕнчен: «Ф.И.Игнатьев 9-мĕш рота стрелокĕ, çапăçусенче хăюлăх кăтартнă. Хĕçпăшалпа персе 4 тăшман салтакне тĕп тунă, 2-шне амантнă».

Арсентий Степанович Степанов 1922 çулта Уйкас Кипек ялĕнче çуралнă. 4-мĕш мехполк, телефонист.

Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕн награда хутĕнчен: «Степанов юлташ хула çывăхĕнче каçхине татăлнă телефон линине юсанă чух тăшман засадине çакланнă. Тăхтаса тăмасăр кĕлеткепе шуса тухса тăшмансенчен аякран иртсе кайнă, тыла кĕнĕ. Малалла телефон линийĕ çинче татăлнă вырăна шыраса тупнă, çыхăну йĕркеленĕ. Хамăр штаба каялла çитсе пĕлтерсен, автоматчиксем çав вырăна кайса тăшмансене пурне те тĕп тунă».

Степан Семенович Шоркин 1895 çулта Хапăс ялĕнче çуралнă, 525-мĕш артполк.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хутĕнчен: «Артиллери снарячĕсене турттарнă чух малти ретре пынă. Павловка ялĕ çывăхĕнче автомашина çинче пынă вăхăтра, кукуруза анинче, нимĕçсен автоматчикĕсемпе çапăçу пуçланă. Кузов çинчен персе 6 гитлеровеца тĕп тунă, 4-шне тыткăна илнĕ».

Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕн награда хутĕнчен: «Артполк валли çар хатĕрĕсене çапăçу вăхăтĕнче вăхăтра турттарса çитернĕ. Нумай хут рейдра малти ретре пулнă. Вăхăтра снарядсем çитернипе малалла наступлени тума май пулнă».

Андрей Петрович Петров 1907 çулта Элмен Сунарта çуралнă. 390-мĕш стрелоксен полкĕ.

«Хăюлăхшăн» медалĕн награда хутĕнчен: «120 мм-лă миномет батарейи валли лаша урапипе малти рете çулсăр-çырмаллă вырăнсем витĕр вăхăтра снарядсем турттарса панă. Çавна пула пирĕн батарея чарăнмасăр персе тăнă.

Лашасене лайăх пăхнă, урапасем ялан юсавлă».

Борис Алексеевич Ерăмин 1923 çулта Калинино ялĕнче çуралнă. Хими хÿтĕлевĕн 51-мĕш роти, гварди старшини.

Хĕрлĕ Çăлтăр орденĕн награда хутĕнчен: «Наступлени вăхăтĕнче хамăр боецсем сулахай флангри тăшман ункине çакланаççĕ. 7 сехет пынă çапăçура 6 нимĕç салтакне тĕп тунă, ункăран тухнă.

Боецсемпе пĕрле разведкăна кайса тăшман ăçта вырнаçни пирки кирлĕ информаци тупса килнĕ».

Вячеслав АЛЕКСЕЕВ,

таврапĕлÿçĕ