Хĕвел пайăркисем куçа йăмăхтарнăран вăранса кайрăм. Анне манпа юнашар ларать. Унăн куçĕсем шывланнă. Хăй пĕрех ман çине ăшшăн пăхать.
– Эсĕ, анне, пĕрре те куç хупмарăн-и вара? Çурçĕр çитеспе те кунтахчĕ.
– Пĕчĕк хĕрĕмçĕм, эсĕ чирлĕ чухне епле-ха ыйха путăп эпĕ. Акă кăштах самайланма пуçларăн та хĕпĕртесе кайрăм, – тет анне куççульне шăла-шăла типĕтнĕ май. Тепĕр самантран унăн сăн-пичĕ ăшă кулăпа йăлтăр çуталчĕ. Вăхăт нумаях та иртмерĕ – хапха алăккине хыттăн шаккама пуçларĕç. Хĕрарăм ĕсĕклесе макăрни илтĕнсе кайрĕ. Анне кил хушшине вирхĕнсе тухрĕ. Такам чирленĕ пулмалла тесе шутларăм эпĕ. Йăнăшман иккен. Анне пÿрте чупса кĕчĕ те диктор пек хыпаланса калаçрĕ:
– Ĕне сунă, сĕт вĕретнĕ, пăтă пĕçернĕ. Аçу ĕçре. Эсĕ асли вырăнĕнче. Çывăрса тăрсан кĕçĕннисене апат çитерме ан ман. Ман чирлĕ ача патне васкавлăн çитмелле.
Куçа сехет еннелле ывăтатăп. Ултă сехет çитеймен-ха. Эпĕ ун чухне 10 çулти хĕрачаччĕ. Аннене çав тери хĕрхенсе кайрăм. Ялти фельдшерăн йывăр ĕçне ачаранпах куçкĕски çинчи пек курса тăнă. Ирхи шуçăмла, сĕм çĕрле, йĕпе-сапара, çил-тăманлă çанталăкра, канмалли кунсенче сывă мар çын патне васкамалла. Хăшне-пĕрне иккĕмĕш пурнăç та парнелеме тивет.
Тепĕр чухне пăтăрмахлă лару-тăру сиксе тухасси те пулать. Пĕррехинче хĕлле кĕтмен-çĕртен çил-тăман хытах алхасать. Тăван тавралăх юр витсе тăракан тусене асилтерет. Аннене ватă çын патне чĕнеççĕ. Мăньял Хапăс ялĕ пысăк. Анне юр тăрăх ишсе аран-аран пациент патне çитет.
– Полина Павловна, каçарăр мана. Килместĕн пулĕ тесе сан пирки çÿлтисене пĕлтертĕм, жалоба патăм. Каçар мана тепĕр хут.
Лайăх çын çилли катан пир типиччен çаврăнать теççĕ. Анне май пур таран ватăпа вашават пулать. Ăна сывлăхĕ самайланичченех виçĕ сехет ытла пăхса-асăрхаса тăрать. Медицина этикин тĕп правили – «сиен ан ту». Çакна ман анне – Полина Павловна Тикинева – 44 çул ытла тĕпе хурса тимлет, çав шутран ялти фельдшерпа акушер пункчĕн заведующийĕнче 40 çул тăрăшнă. Хальхи вăхăтра пĕтĕмĕшле врач практикин Мăньял Хапăсри уйрăмĕнче медсестра ĕçне пурнăçлать.
Вăл Вăрманкас ялĕнче çуралса ÿснĕ. Ашшĕпе амăшĕнчен, аппăшĕсенчен ырă тĕслĕх илнĕ, пĕчĕкренех ĕçре пиçĕхсе çитĕннĕ. Ялти шкулта ăс пухнă хыççăн Канашри медицина училищине вĕренме кĕрет. Диплом илсен çамрăк специалист тăван тăрăхри медпункта ĕçе вырнаçать. Вăрманкас хĕрне Мăньял Хапăсри сатур каччă Коля Тикинев куç хывать. 1975 çулта çамрăксем пĕр çемье чăмăртаççĕ. 7 ачана кун çути парнелеççĕ.
Мĕншĕн пурăнан пурнăç пăрăнăçсăр мар-ши? Шăллăма Эдика салтак атти тăхăнма пÿрмерĕ, унăн пурнăçĕ 12 çулта чухне сарăмсăр татăлчĕ. Çак синкерлĕ тапхăрта 37 çулти аннен çÿçĕ сасартăк хăвăрт кăвакарса кайрĕ, питĕнче пĕркеленчĕксем нумайланчĕç. Анне улшăннине курсан ман чĕре кăвар пек пĕçеретчĕ, кăшкăрса ярас килетчĕ, анчах сассăм тухмастчĕ. Пĕр вăхăтра анне чун хавалне çухатнă çынччĕ. Анчах та пурнăç хавасне тупма пултарчĕ. Аттепе пĕрле ултă ачине – пилĕк хĕрпе пĕр ывăлне – аслă пĕлÿ илме пулăшрĕ.
Аннешĕн 9 мăнукĕ – чун йăпатмăшĕ. Шăпăрлансем чирлесен çурçĕр варринче те такси тытса вĕсем патне çитме тăрăшать. Мускав облаçĕнче пурăнакан хĕрĕн çемйине те тимлĕхсĕр хăвармасть.
– Пирĕн анне епле маттур вăл, – тет кĕрÿшĕ Андрей Игорев. – Эпĕ врач, анчах та хăш-пĕр ыйтупа аннепе канашламалли çав-çавах тупăнать.
Тăван яла час-часах çÿрейместĕп, çавăнпа ĕçрен пушансанах çывăх çыннăмпа телефонпа калаçма тăрăшатăп. Аннен савăнăçлă сассине илтсен пĕчĕк ача пек хĕпĕртетĕп. Хаклă çыннăмăртан ахах-мерчен те, ылтăн-кĕмĕл те кирлĕ мар. Унăн йăл кулли пирĕншĕн, ачисемшĕн, чăн парне.
Елена ПОРФИРЬЕВА.
Районти тĕп больницăн лабораторийĕ çын сывлăхне тĕрĕслес ĕçре пысăк вырăн йышăнать. Кунне тухтăрсем çырса панă вун-вун анализа тĕпчесе хатĕрлеççĕ вĕсем. Пÿлĕмсене çĕнĕ, хальхи йышши оборудованипе тивĕçтернĕ.
Кунта сăпайлă, ырă кăмăллă специалистсем тимлеççĕ. Пациентсемпе вашават вĕсем.
Туслă коллективăн ĕçĕ те ăнăçуллă. Лабораторире паян 12-ĕн тимлеççĕ, куллен кăткăс ĕçе пурнăçлаççĕ. Ертÿçи – Зоя Викторовна Жилкина.
Ĕнер Вăрнар районĕнче ĕçлĕ çÿревпе пулнă май, Чăваш ен цифра аталанăвĕн, информаци политикин тата массăллă коммуникацисен министрĕ Михаил Анисимов район пуçлăхĕпе Геннадий Спиридоновпа тата район администрацийĕн пуçлăхĕпе Леонид Николаевпа пĕрле «Çĕнтерÿ çулĕ» хаçат редакцийĕн коллективĕпе тĕл пулчĕ.
Михаил Анисимов Вăрнар хаçатçисене тăрăшуллă, кăтартуллă ĕçшĕн тав турĕ, «Çĕнтерÿ çулĕ» республикăри чи лайăх аталаннă хаçатсенчен пĕри пулнине палăртрĕ. Вăл коллектива отрасльти çĕнĕлĕхсем пирки каласа кăтартрĕ. Тĕп редактор Вячеслав Николаев «Çĕнтерÿ çулĕ» хаçат малашлăхĕн çул-йĕрĕсене, ĕмĕт-тĕллевĕсене палăртрĕ.
Эпир пурте çутçанталăкпа тачă çыхăннă. Хăшĕ çак çыхăнăва туять, хăшĕ вара çук. Анчах та метеосисĕмлĕ çынсем çĕр çинче ытларах.
Гиппократ типĕ вăхăтсем, çумăрлипе танлаштарсан, çыншăн лайăхрах тата хăрушсăртарах тесе ахальтен каламан ĕнтĕ. Чăнах та, япăх çанталăкра çын та хăйне япăх туять.
Этемĕн нерв тытăмĕ çанталăкăн пĕчĕк улшăнăвне те çивĕч туять: хĕвел кăмăла çĕклет, çумăр, çăрăлчăк вара депрессие пуçарма пултараççĕ. Уйрăмах метеосисĕмлĕх вăрах чирпе аптăраканра ытларах палăрать.
Метеосисĕмлĕхĕн пилĕк тĕсне палăртаççĕ. Чĕре типĕ. Кунашкаллисен чĕре ыратма пуçлать, вăл хăвăртрах тапать, сывлăш çитмест, чĕре ритмĕ пăсăлать, сывлав тăтăшлăхĕ ÿсет.
Астенипе (халсăрлăх) нерв типĕ нерв проблемисем пур çынсенче палăрать. Çын хăвăрт ывăнать, вăй, ĕçлеслĕх чакать, пĕтĕмпех тарăхтарать, депресси пуçланать, юн пусăмĕ вылять.
Церебраллă (пуç мими) типĕ. Пуç мимин ĕçлевлĕхĕнче пĕчĕк çитменлĕх пулсан та е юн тымарĕн тонусĕ вылясан пуç хытă ыратма тытăнать, пуç çаврăнать, хăлха янăрать, куçа çăлтăрсем курăнаççĕ.
Хутăш тип – нерв тата чĕре-тымар тытăмĕнчи улшăнусем пĕрлешсе çынна аптăратаççĕ, чĕре хытăрах тапма тытăнать, çын вĕчĕрхенет, ывăнать, сывлăш çитмест, ĕçлевлĕх чакать.
Палăртман типăн енĕсем çаксем: çын вăйсăрланать, хăйне йăлт çапса аркатнăн туять, сыпăсем тата мышцăсем сураççĕ.
Метеосисĕмлĕхрен мĕнле хăтăлмалла-ха? Çутçанталăк сывлăх çине витĕм кÿме пултаракан çынсен пурнăç йĕркине çирĕп пăхăнмалла. Ыйхăна йĕркене кĕртмелле. Пĕр вăхăтра çывăрма выртни тата тăни пĕлтерĕшлĕ. Çывăрас умĕн хура кофе, чей, энергетиксем ĕçни сиенлĕ.
Апатланăва тимлĕх уйăрмалла. Магнит тăвăлĕ чухне çуллă тата тăварлă-пăрăçлă çимĕçрен пăрăнмалла. Çак кунсенче хырăмлăх йÿçеклĕхĕ чакать. Калий пур çимĕç ытларах çимелле: банан, курага, иçĕм. Сахăр тата аш-какай – сахалрах.
Уçă сывлăшра çÿрени, спорт, ÿт-пĕве пиçĕхтерни иммун тытăмне çирĕплетет. Эфир çăвĕсемпе ингаляци туни, курăк чейĕсем ĕçни пĕлтерĕшлĕ.
Вăл е ку çанталăка кура сывлăх япăхланать-тăк, реакцие мĕн пуçарнине пĕлме тухтăр патне каймалла.
А.БУРЛАКОВА,
Чăваш енри гигиенăпа эпидемиологи центрĕн врачĕ.
Июль 2025 |
