Асăрхав тата профилактика ĕçĕ-хĕлĕн районти уйрăмĕнчен каллех ырă мар хыпар пĕлтерчĕç.
Кĕçнерникун хамăр тăрăхра тÿрех виçĕ пушар алхаснă. Иккĕшĕ – поселокра, виççĕмĕшĕ – Мăньял Хапăсра.
Кăнтăрла тĕлĕнче, акă, поселокри Заводская урамра типĕ курăкпа хыт-хура çунма тытăннă. «Малтанхи тĕрĕслевсем хыççăн пушар сăлтавĕн çак версине тĕпе хураççĕ: урамри электричество пралукĕсен замыканине пула хĕлхем тухнă. Вăл типĕ курăк çине лекнĕ, хыт-хурапа çатракасем тăрăх ашкăрса çывăхри хуралтăсене çулса илнĕ. Кунта икĕ сарай çунса кайнă», – терĕç асăрхав тата профилактика ĕçĕ-хĕлĕн уйрăмĕнчен.
16 сехет те 40 минутра вара пулăшу службисене Мăньял Хапăсри инкек çинчен хыпарланă. Ялти пĕр хуçалăхра «хĕрлĕ автан» утă капанне тĕп тунă. Пушар хуралĕн ĕçченĕсем ăнлантарнă тăрăх, вăл пĕчĕк ачасем çулăмпа ашкăннăран тухма пултарнă.
«Çав кунах каçхине поселокра тата тепĕр инкек хушăнчĕ. Путевая урамри виçĕ хваттерлĕ çуртра пулнă вăл. Пĕр хваттерĕнче кăмака хутса ăшăтнă чух хăрушсăрлăх правилисене пăхăнманран çулăм сарăлнă. Кухня пÿлĕмне, сĕтел-пукана сиенленĕ. Чи хăрушши вара – пушара путлантарнă хыççăн çăлавçăсем кил хуçи хĕрарăмĕн виллине асăрханă. 63-ри хĕрарăм сĕрĕмпе наркăмăшланма пултарнă. Апла пулин те сăлтавне уçăмлатассипе тĕрĕслевсем пыраççĕ», – пĕлтерчĕ асăрхав тата профилактика ĕçĕ-хĕлĕн районти уйрăмĕн аслă инспекторĕ А.Иванов.
Ĕнерхи кун тĕлне районта 23 пушар çырăннă, вĕсенче 5 çыннăн пурнăçĕ татăлнă. Çавна май, инкексенчен асăрханас тĕллевпе, пушар хуралĕн ĕçченĕсем район çыннисене çулăмпа питĕ тимлĕ пулма ыйтаççĕ.
Ирина ПЕТРОВА.
Общая информация о проекте
«Цифровое теледерево»
Цифровая выставка в ГУМе
Цифровые телеаллеи в регионах второй волны
График отключения аналогового сигнала федеральных телеканалов:
Соответствующий план-график был утвержден Правительством РФ (http://government.ru/orders/selection/401/34726/) и опубликован Министерством цифрового развития, связи и массовых коммуникаций Российской Федерации (https://digital.gov.ru/ru/events/38658/).
Технические аспекты перехода на «цифру»
Выбор оборудования и цены
Официальные документы
Переход на цифровое ТВ регулируют пять основных документов:
Дополнительная информация
Нумаях пулмасть Чăваш кĕнеке издательствинче О.И.Печников, М.Н.Печникова, Н.А.Краснова, Е.А.Мулюкова 8-мĕш классем валли хатĕрленĕ «Чăваш чĕлхи» тата А.В.Блинов, А.В.Егорова, Л.П.Николаева 3-мĕш классем валли çырнă «Кала-ха. Чăваш чĕлхи» вĕренÿ кĕнекисем пичетленсе тухрĕç.
Пĕрремĕшĕ – хушса çĕнетнĕ кăларăм. Вăл И.А.Андреевпа Р.И.Гурьевăн «Чăваш чĕлхи» вĕренÿ пособийĕсене малалла тăсать. «Тăван шкул», «Чăваш халăх йăли-йĕрки», «Чăвашран тухнă паллă çынсем» тата ытти интереслĕ темăсемпе паллашнă май вĕренекенсем чăваш чĕлхин грамматикине шĕкĕлчĕç, пĕлĕве çирĕплетме тĕрлĕ хăнăхтарусем пурнăçлĕç. Кĕнеке вĕçĕнче чăвашла-вырăсла словарь пур.
А.В.Блиновăн «Кала-ха. Чăваш чĕлхи» вĕренÿ кĕнеки кĕçĕн классенче чăваш чĕлхине вĕрентекен альтернативлă кăларăм шутланать. Унччен шкулсенче Г.В.Абрамовăн «Чăваш чĕлхи» е В.И.Игнатьевăн, Н.Н.Черновăн, Л.В.Николаевăн «Чăваш чĕлхи» вĕренÿ пособийĕсемпе усă курнă. «Кала-ха» вĕренÿ кĕнеки ÿкерчĕксемпе пуян – вĕсемпе усă курса ачасен ыйтусене тĕрĕс хуравламалла, калав е диалог йĕркелемелле, предложенисене вĕçлемелле тата ытти те. Вăл вĕренекенсене чăвашла тĕрĕс калаçма, чăвашла калаçнине ăнланма хăнăхтарать. Кĕнеке вĕçĕнче чăвашла-вырăсла словарь пур.
Ольга ФЕДОРОВА,
Чăваш кĕнеке издательствин редакторĕ.
Пĕрремĕш класа 1953 çулхи кĕркунне çÿреме тытăнтăм. Кĕçĕн çулхисен класĕсем Пăртасри тĕп шкултан аяккарахри çуртра вырнаçнăччĕ. Çав вăхăтрах аслапай килĕ инçех мар пулни маншăн лайăхчĕ. Уроксем хыççăн тÿрех унта чупаттăм. Аттен йăмăкĕ – Кĕтерне акка – уроксем тума пулăшатчĕ, Татьян акка вара тутлă апат-çимĕçпе сăйлатчĕ. Хыççăн тĕрлĕ вăйăсем выляттăмăр. Ытларах чухне аслапайсем патĕнче çывăраттăм. Тĕрĕссипе, мана кунта килтинчен те ытларах килĕшетчĕ.
Эпĕ тăваттăмĕш класа çÿреттĕм. Кĕркунне аслапайсем патне хăнасем çитрĕç – арçынпа хĕрарăм тата çамрăк каччă. Вĕсем калаçнинчен çакна ăнлантăм: хăнасем Волонтер ялĕнчен иккен, Кĕтерне аккана çураçас тĕллевпе килнĕ-мĕн. Аслапайпа пулас тăхлачăн хăйсен калаçăвĕ тĕвĕленчĕ. Эпĕ те каччăн ашшĕ çумне çыпçăнтăм, шкулта лĕпĕш ÿкерме вĕреннипе мухтанма пуçларăм. Кĕçех пĕрле ÿкерчĕксемпе аппаланма тытăнтăмăр. «Мана Иван Кондратьевич тесе чĕнеççĕ», – паллаштарчĕ вăл хăйĕнпе. Кĕçех пурте пĕр чĕлхе тупрĕç, чÿк уйăхĕнче туй ирттерме килĕшсе татăлчĕç.
Кĕтерне аккан туйĕ, çураçнă пекех, хĕл ларсан кĕрлерĕ. Волонтертан йышлă лавсемпе килсе çитнĕ маттур çамрăксемпе туй арăмĕсем уява шавлăн ирттерчĕç. Тăвансем çамрăксене пил парсан, мана, арча çинче лараканскерне, йысна укçа тыттарчĕ те юратнă аккана пÿртрен йăтса тухса кайрĕ.
Тепĕр çулне, авăн уйăхĕнче, Кĕтерне акка ывăл çуратни çинчен пĕлтерчĕç, Саша ят хунă терĕç. Сăмах май, Саша халĕ Кÿкеçре пурăнать, тахçанах асатте-кукаçи ятне те илтрĕ. 1959 çулхи çуркунне çемьене Римма ятлă хĕрпĕрчи килчĕ. Ун чухне Кĕтерне аккапа йысна уйрăлса тухса хăйсем тĕллĕн пурăнма пуçланăччĕ. 1962 çулăн пĕр-ремĕш кунне çемье виççĕмĕш ачапа – Ваня ывăлпа пуянланчĕ.
Инкек куçа курăнса килмест тесе ваттисем тĕрĕсех каланă: Кĕтерне аккана йывăр чир çапса хуçрĕ. 1963 çулхи çу уйăхĕн пуçламăшĕнче вăл ĕмĕрлĕхех куçне хупни çинчен пĕлтерчĕç, улттăри Саша, тăваттăри Римма тата сăпкара выртакан Ваня амăшĕсĕр тăрса юлчĕç. Волонтера çитсен Сашăпа Риммăна вăрмана çавăтса кайрăм та çеçпĕл чечекĕсем пуçтарса çыхă турăмăр. Пÿртрен тупăк илсе тухнă чухне сăпкари Ваня шари кăшкăрса макăрса юлнине, Сашăпа Римма тупăкран тытса мĕскĕннĕн утнине курса Кĕтерне аккана юлашки çула ăсатма килнĕ халăх куççулĕсене чарайманнине ĕнерхи пекех астăватăп.
Кĕрĕве пĕчĕк ачапа йывăр пулать тесе, Ваньăна кукамăшĕ патне Пăртаса илсе килчĕç. Эрне те иртмерĕ, пĕр кунхине Сашăпа Римма ашшĕне систермесĕр хăйсем тĕллĕн пилĕк çухрăм утса кукамăшĕн алăкне шаккарĕç. Çавăнтан вара вĕсен каялла каясси пулмарĕ. Йысна ачасене шыраса килсен те вĕсене вăхăтлăх тесе утмăл пиллĕкри кукамăшĕ патĕнчех хăварма çураçрĕç. Çавăн чухне Кĕтерне аккан тăван аппăшĕ – Татьян акка умне икĕ çул тухса тăнă: çамрăкскерĕн е хăйĕн кун-çулĕ çинчен шухăшламалла, е пурнăçне çурма тăлăха юлнă ачасен пуласлăхне халалламалла. Вăл иккĕмĕш çулне суйласа илчĕ. Çапла вара качча кайман хĕр виçĕ ача амăшĕ пулса тăчĕ.
Çулталăкран йысна кÿршĕ районти Карай ялĕнчен Роза ятлă ырă кăмăллă, илемлĕ сăн-питлĕ хĕрарăма илсе килчĕ. Палăртмалла, Роза хăйне питĕ тĕрĕс тытрĕ, ачасене хăйĕнчен пистермерĕ, Пăртаса килсех тăратчĕ, Кĕтерне аккан тăванĕсене те хисеплетчĕ. Манăн туя та вăл туй арăмĕн тумĕпе пынăччĕ.
Пĕчĕккисен кăмăлне тата шкула кайма вăхăт çитсе пынине шута илсе, вĕсене ÿстерме укçа-тенкĕпе пулăшма пулса, йыснапа Роза ачасене кукамăшĕпе Татьян акка хÿттинчех хăварма килĕшрĕç.
Йыснапа Розăн та виçĕ ача çуралчĕ. Аслă ывăлĕ Андриян халĕ Домодедово аэропортĕнче инженерта ĕçлет. Хĕрĕсем, Надьăпа Марина, Томск облаçĕнче пурăнаççĕ: пĕри – экономист, тепри – бухгалтер. Иртнĕ ĕмĕрĕн тăхăрвуннăмĕш çулĕсенче пуçланнă ахăрсамана вăхăтĕнче ĕç çуккипе пурнăç хĕсĕнсех çитсен вĕсем Римма шăллĕне – Ваньăна çемйипех совхоза чĕнсе илчĕç, ура çине тăма пулăшрĕç. Ваня Томск тăрăхĕнче ĕçлесе илнĕ укçапа яла таврăнса пÿрт-çурт çавăрчĕ.
Вĕсем пурте пĕр амăшĕнчен мар пулин те питĕ туслă пурăнаççĕ. Шел, Розăн шăпи синкерлĕ пулчĕ. Пĕр çулхине Пăртасран Волонтера чукун çул хĕррипе кайма тухсан, ăна поезд çапнă. Çĕмĕрле хулине илсе çитерсен больницăра вилнĕ. Тухтăрсем каланă тăрăх, вилес умĕн вăл пĕрехмай: «Римма!» – тесе кăшкăрнă-мĕн.
1976 çулта Риммăпа ялти Славик каччă çемье чăмăртарĕç, виçĕ ывăл çуратрĕç. Шел, пурнăç урапи тикĕс каймарĕ, малалла уйрăммăн пурăнма тиврĕ. Чăн та, ывăлĕсем амăшĕ хирĕç маррипе ашшĕн тăванĕсемпе çыхăну татмарĕç. Çав виçĕ ывăл амăшне çичĕ мăнук парнеленĕ, саккăрмĕшĕ çут тĕнчене килме хатĕрленет.
Пурăннă май Риммăн пурнăç çулĕ çинче Юрка Афанасьев каччă тĕл пулчĕ. Тата икĕ хĕрпе пĕр ывăл çуратса Юрккăпа Римма ултă ачана ура çине тăратрĕç. Халĕ ачисем кашни хăйне май ăста. Акă, Олег Тулăра вахта меслечĕпе ĕçлет, строительсен бригадине ертсе пырать. Алеша Вăрнарти техникума тата Шупашкарти ял хуçалăх академине пĕтерсе ăсталăхне тĕп хулари аш-какай комбинатĕнче туптарĕ, халĕ Вăрнарти аш-какай комбинатĕнче цех мастерĕнче тимлет. Саша – водитель, Катя – Росгосстрахăн Вăрнарти уйрăмĕн страхлакан агенчĕ, Таня – «Август» Фирмăн Вăрнарти филиалĕнче. Коля Мускавра çурт-йĕр тăррисене çĕнетсе юсакан фирмăра тăрăшать, унăн ăста алли Кремльти çурт тăррисене юсанă çĕрте те йĕр хăварнă.
Риммăн хальлĕхе 12 мăнук, тăватă кинпе икĕ кĕрÿ. Кинĕсемпе кĕрÿшĕсем те ăна иккĕмĕш амăшĕ вырăнне хураççĕ, сума суса хисеплеççĕ. Римма Николаевна ачисемшĕн кăна мар, тăванĕсемшĕн те шанчăклă тĕрек. Ялта та вăл ырă ятра. Ачаран ĕçре пиçĕхсе ÿснĕрен мăнукĕсене те ĕçе юратма вĕрентет. Римма Мичурин ячĕллĕ колхозра 28 çул дояркăра тăрăшрĕ, çичĕ çул вăрман хуçалĕхĕнче арçынсемпе тан вăй хучĕ, икĕ çул çĕвĕ фабрикинче тимлерĕ.
Амăшĕ вăхăтсăр вилнĕ пирки телейсĕр пуçланнă пурнăç ăна хуçаймарĕ. Кукамăшĕн пилĕпе, хреснамăшĕ тăрăшнипе ура çине çирĕп тăма пултарчĕ. Халĕ Римма Николаевна Афанасьева питĕ телейлĕ: çывăх тăракан вунпĕр çемьери утмăл ултă çын ялти тус-юлташĕсемпе пĕрле унăн сумлă юбилейне чыслăн паллă тăваççĕ.
Геннадий ИВАНОВ.
Пăртас.
Савнипе мăшăрланса çур ĕмĕр çемьеллĕ пурăнса ирттернине сиссе те юлаймарăм. Çакă, ман шутпа, мăшăрпа пĕр шухăшлă пулни, пĕр сукмакпа малалла тĕллевлĕн утни пулăшрĕ пек туйăнать.
– Мăшăра эпĕ Надя, Надюша тетĕп, вăл мана час-часах Иванов тесе чĕнет. Унпа эпĕ васкаса пĕрлешмен: паллашнă хыççăн çулталăка яхăн юлташлă, туслă пулнă, унăн кăмăлĕ, ăс-тăнĕ, хăйне чипер тытни мана килĕшнĕ. Ашшĕпе амăшĕн пархатарлă пурнăçĕ те ман ĕмĕте çирĕплетнĕ. Хамăн ĕç ытла та канăçсăр пулнă пирки унпа сайра-хутра çеç курнăçма май килетчĕ. Ун чухне эпĕ вăтăр пĕрререччĕ, Надя – çирĕм пĕррере. Электромеханика техникумне пĕтернĕскер, «Электроприбор» заводра ĕçлетчĕ, çав вăхăтрах аслă пĕлÿллĕ пулас ĕмĕтпе заочно вĕренетчĕ. Паллашнă хыççăн тăватă уйăхран, çуллахи ăшă каç, именкелесе, эпĕ ăна ĕмĕрлĕх юратнине, хамăн шухăша-ĕмĕте пĕлтерме хăюлăх çитертĕм. Надя нимĕн евитлеме те хăяймарĕ, именнĕ куçĕсемпе ман çине ăшшăн-ăшшăн пăхса илчĕ.
Çав çулах, кĕркунне, канмалли куна Надя Çĕньял Нурăса ашшĕ-амăшĕ патне кайнăччĕ. Çак самантпа усă курса эпĕ, Илья пиччепе унăн мăшăрĕ Анна, чăваш йăлине пăхăнса, хĕр çураçма кайрăмăр. Çураçма пырасси пирки никама та асăрхаттарман, кĕтмен хăнасем пулса тăтăмăр. Çапах та хăваласа ямарĕç, сĕтел хушшине чĕнчĕç. Мĕнле шухăшпа килнине пĕлтерсен кÿршĕри аслашшĕпе асламăшне чĕнчĕç. Пурте мана тĕрлĕ ыйтусем пачĕç, ман пирки нумайрах пĕлме тăрăшрĕç, Надьăн шухăш-кăмăлĕпе кăсăкланчĕç. Калаçу кăлтăксăр иртмерĕ. «Эпĕ качча кайма хатĕр мар-ха», – тесе хучĕ Надя. Эпĕ ăна çине тăрсах ÿкĕтлени чĕри патне çитрĕ пулмалла – вăл шăппăн ларни пирĕншĕн килĕшнине пĕлтерчĕ. Юлашкинчен пур ыйтупа та килĕшсе татăлтăмăр, туй кунне те палăртса хутăмăр. Çапла, çур ĕмĕр пĕрне-пĕри юратсах пурăнатпăр, малашне те çапла пурăнасчĕ, сывлăх çеç пултăрччĕ.
Туй хыççăн хам пурăнакан пĕчĕк пÿлĕме Надьăна пĕрремĕш хут илсе пытăм. Пĕр коридорта пилĕк çамрăк çемье пурăнаттăмăр. Кухня пĕрре кăна пирки унта кашни кун пускилсемпе темиçе хут тĕл пулаттăмăр, туслă пурăнаттăмăр. Пускилсем – Крыловсем, Порфирьевсем, Тимофеевсем – халь те асăмра. Ачаллă-пăчаллă пулсан патшалăх хваттерĕсене саланса кайрăмăр.
Ирĕклĕ вăхăтра та арăм ĕçсĕр аптраса лармасть, телевизор умĕнче те аллисем мĕн те пулин тăваççĕ – çыхаççĕ, тĕрлеççĕ, тем те пĕр ăсталаççĕ. Манран ăстарах вăл. Кĕнеке, хаçат-журнал вулама та ĕлкĕрет, тавракурăмĕ анлă. Чăннипех ылтăн ман мăшăрăм Надюша. Ывăничченех ĕçлеттересшĕн мар вăл мана, вăхăтра хĕрхенме пĕлет, пулăшма тăрăшать, апат çиме сĕтел хушшине чĕнет, çине тăрсах канма сĕнет.
Мухтавлă мăшăрсем эпир кăна мар, таçта та нумай тĕл пулаççĕ. Акă, Уйкас Кипекри – тăван ялти – Галинăпа Валерий Ананьевсем, Нинăпа Анатолий Семеновсем, Екатеринăпа Николай Егоровсем, Алинăпа Юрий Ананьевсем, Çĕньял Нурăсри Антонинăпа Вениамин Егоровсем, Татьянăпа Лев Ефимовсем, Риммăпа Владимир Семеновсем. Пархатарлă ĕçшĕн, пур енчен те кăтартуллă пулнăшăн ял-йыш вĕсене хисеплет.
Паллах, кашăк-тирĕк шăкăртатмасăр пулмасть. Ку харкашса вăрçни-çапăçни мар. Пурнăçри лару-тăрăва сÿтсе явнă чух та кашни хăйĕн шухăшĕ тĕрĕс тесе шутлать, тавлашу çуралать.
Анчах мăшăрсем хушшинче суйни-улталани, усал ĕç туни питĕ киревсĕр. Мăшăрланиччен хĕрпе каччă хăйсен шухăш-кăмăлне тĕплĕнрех пĕлни аван. Çакă, паллах, çырăниччен пĕрле пурăнмаллине пĕлтермест, характер пĕр евĕрлĕ пулмарĕç темелле ан пултăр кайран. Пĕрне-пĕри тĕрĕс ăнланнине, каçарма пĕлнине нимĕн те çитмест.
Каçарсамăр вĕрентнĕшĕн, хамăра мухтанăшăн.
Эпир – ĕç ветеранĕсем. Ĕçре палăрнăшăн патшалăх наградисем те пур. Эпĕ – Уйкас Кипекрен, мăшăр – Çĕньял Нурăсран. Эпĕ – сакăрвун пĕррере, арăм – çитмĕл пĕррере. Чăвашсен тĕп хулинче пурăнатпăр. Телейлĕ пулăр!
Вениамин ИВАНОВ,
Çĕньял Нурăс кĕрÿшĕ.