Совет Союзĕн Геройĕ Ф.Ашмаров ячĕллĕ Мăн Явăшри пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан вăтам шкул, 1893 çулта уçăлнăскер, кăçал 125 çул тултарать. Чăваш енре чи сумлă вĕренÿ заведенийĕсенчен пĕри пулса тăни çинчен унăн директорĕ Надежда Петровна Федорова «Юратнă шкулăм – Мăн Явăш шкулĕ яланах асра» кĕнекинче тĕплĕ çырса кăтартнă.
Унăн страницисенче ку шкултан вĕренсе тухнă, каярахпа çĕршывăн тĕрлĕ кĕтесĕсенче ĕçлесе пурăннă паллă ученăйсемпе çар çыннисен, писательсемпе журналистсен, педагогсемпе врачсен, артистсемпе юрăçсен, ял хуçалăхĕнче тырпул тата выльăх-чĕрлĕх ĕрчетес енĕпе сумлă ĕçсем тунă çынсен сăнÿкерчĕкĕсем вырăн тупнă.
Ку шкулта пĕлÿ пухнă çамрăксем аслă вĕренÿ заведенийĕсенче чылаййăн вĕренеççĕ. Вĕсем шкул директорне Надежда Петровна Федорована тата пĕтĕм педагогика коллективне юбилее халалласа Тав çырăвĕсем ярсах тăраççĕ. «Сирĕн ăшă куллу, çепĕç кăмăлу, илемлĕ чуну пирĕн чĕресенче ырă вăрлăх акса хăварнă. Унран паха та патвар хунавсем шăтса çирĕпленнĕ. Эсир ирттернĕ асран кайми уроксем пирĕншĕн пурнăç урокĕсем пулса тăчĕç. Çавăншăн тавтапуç Сире, хаклă вĕрентекенĕмĕр! – тесе саламланă ку шкултан вĕренсе тухса учитель профессине суйласа илнĕ Çăкаллă Явăш хĕрĕ Алина Геннадьевна Шишкина.
– Учителĕн ĕçĕ-хĕлĕ, пĕлĕвĕ, ăсталăхĕ йăлтах хăй вĕрентнĕ ачасен ăс-тăнĕнче палăрать, калăпланать, вĕсене пурнăç çулĕ çине тухма пулăшать. Шкул коллективĕ юбилей çулĕнче те ачасене çирĕп пĕлÿ парассине кăна мар, кăмăл-сипет, эстетика, патриотизм воспитанине те пысăк тимлĕх уйăрĕ, – терĕ Надежда Петровна.
Халĕ шкулта 85 ача вĕренет. Çамрăк ăру ăслă-тăнлă, анлă тавракурăмлă, çирĕп сывлăхлă çитĕнтĕр тесе учительсен нумай вăй хума тивет. Çак йывăр та чыслă ĕçе 15 педагог кÿлĕннĕ.
Ачасен патриотизмла воспитанийĕнче космонавтсен, кадетсен, волонтерсен ушкăнĕсемпе юхăмĕсене йĕркелесе яни пысăк пĕлтерĕшлĕ. Шкул директорĕн вĕрентÿ енĕпе ĕçлекен çумĕ Альбина Васильевна Павлова космонавтсен отрядне чылай çул ăнăçлă ертсе пырать. Çĕнĕ çул умĕн Мăн Явăшри çамрăк космонавтсем республикăри фестивальте виççĕмĕш вырăн йышăнма пултарчĕç. Акăлчан чĕлхине вĕрентекен Наталья Самарова кадетсен класне йĕркелесе ячĕ. Çĕршывăн шанчăклă сыхлавçисем пулас текенсем, кадетсен класне çÿрекенсем çарпа патриотизм темипе çыхăннă ыйтусене хуравлас енĕпе районти ăмăртусенче малти вырăнсене йышăнаççĕ. Раççей Президенчĕн грантне çĕнсе илнĕ физика учителĕ Альбина Фомина ачасене электроника, кибернетика тата ытти кăткăс наукăсене алла илме пулăшать.
Хăйсен профессине чунтан парăннă учительсем малашне те çамрăк ăрăва тарăн пĕлÿ пама, çĕршывăмăра юрăхлă çынсем ÿстерме вăй-халне те, вăхăтне те шеллемĕç, пурнăç ыйтнипе тан, сулмаклăн, хăюллăн утĕç.
Владимир МОСКВИН.
Раççей Президенчĕ Владимир Путин демографи политикине çĕнĕ пуçарусем кĕртни пирки телевизорпа илтнĕччĕ. Хаçатра тĕплĕнрех ăнлантарса параймăр-ши?
Е.ИЛЬИНА, виçĕ ача амăшĕ.
Раççей Президенчĕн Владимир Путинăн пуçаруллă йышăнăвĕпе январĕн 1-мĕшĕнчен тытăнса çĕршыври 60 регион çемьере виççĕмĕш ача çуратнăшăн е ачана усрава илнĕшĕн кашни уйăхрах федераци центрĕнчен укçа илсе тăма пуçлĕ. Çак йышра Чăваш ен те пур. Республика ертÿлĕхĕ ача çуратассине хакламалли виçесене çĕнĕрен пăхса тухас ыйтăва федераци центрĕ умĕнче пĕр хутчен кăна мар çĕкленĕ. Правительство ăна майлă кайнă. Çавна пула тÿлевсем çĕнĕрен «таврăнаççĕ».
Нумай ачаллă ашшĕ-амăшĕсем кăна мар, пĕрремĕш ачашăн та укçа тÿлеме тытăнаççĕ. Кунта вара çемьесен тупăшĕсене шута илеççĕ. Пулăшăва ятран, чухăнрах пурăнакансене параççĕ. Малтанлăха шутласа палăртнă тăрăх, ăна ашшĕ-амăшĕсен пĕтĕмĕшле тупăшĕ 30 пин тенкĕрен иртмен çемьесем илсе тăрĕç. Пурăнмалăх чи пĕчĕк виçеллĕ уйăхсерен паракан пособие, малтанлăха палăртнă тăрăх, республикăра 4500е яхăн çемье илĕ.
Çамрăк çемьесемшĕн пурăнмалли çурт-йĕр ыйтăвĕ кирек хăçан та çивĕч тăнă. Владимир Путин ипотекăн ятарлă программине ĕçе кĕртме сĕнчĕ. Çитес çултан иккĕмĕш е виççĕмĕш ача çуратнă çемьесене ипотека кредичĕн проценчĕсене тÿлеме субсиди уйăрса пама тытăнаççĕ.
Раççей Президенчĕ амăшĕн капиталĕн программине тата тăватă çула тăсма сĕнчĕ. Ку ыйту ашшĕ-амăшĕсене тахçанах хумхантарнă. Асăннă программăна 2021 çулччен тăснă кăна мар, амăшĕн капиталĕпе усă курмалли тĕллевсене те анлăлатнă. Хăшпĕр тĕслĕхсенче вара, васкавлă ыйтусем сиксе тухсан, çав укçана пайăн-пайăн илме пулать.
Енчен те виçĕ çулхи ачасене ача сачĕсене вырнаçтарас ыйтăва, тĕпрен илсен, татса панă пулсан, ясли çулĕсенчи ачасен ашшĕ-амăшĕсен вара чылай чухне хăйсен тĕпренчĕкĕсене шанчăклă асăрхавсăр хăварма тивет. Кунтах пĕчĕк ачан ашшĕ-амăшĕн ĕçе тухмалли майĕсемпе çыхăннă ыйтăва та кĕртмелле. Владимир Путин яслисенче икĕ уйăхран пуçласа виçĕ çула çитичченхи ачасен черечĕсене пĕтерме задача лартнă.
Президент хушăвĕпе килĕшÿллĕн, çĕршывра ача-пăча больницисене çĕнетсе лайăхлатас, çавăн пекех хальхи йышши перинаталь центрĕсем тăвас тĕллевпе анлă программăна пурнăçлама тытăнмалла.
Раççей Президенчĕн пуçарăвĕсене тĕпе хывса Чăваш ен Пуçлăхĕ те республикăра ача çуратассине хавхалантарма Указ кăларчĕ. Унпа килĕшÿллĕн виççĕмĕш е ун хыççăн çуралнă е усрава илнĕ пур çемье те уйăхсерен паракан тÿлеве илсе тăрĕç.
2017 çулшăн унпа ноябрь уйăхĕнчен тытăнса тивĕçтерме йышăннă.
Кăçал ку таранччен районта çемьери виççĕмĕш ачасем 62-ĕн çуралнă. Халăха социаллă хÿтлĕхпе тивĕçтерекен районти пай пуçлăхĕ Ирина Смолина пĕлтернĕ тăрăх, хальлĕхе 15 енне çемье ку тĕлĕшпе заявлени тăратнă.
Патшалăх пулăшăвне тивĕçес тесен ку категорие кĕрекенсен социаллă хÿтлĕх пайне хальтерех килмеллине аса илтерчĕ.
Чăваш Республикинче патшалăхăн çак пулăшу мерипе 1300 çемьерен кая мар усă курма тивĕç. Çакăн валли республика Пуçлăхĕн резерв фондĕнчен 25 млн тенкĕ уйăрнă.
Вăрнар район команди спорт туризмĕпе кĕркуннехи, урамри, тапхăрта пуçласа призлă вырăна лекнĕ: пĕтĕмĕшле зачетра вăл 2-мĕш вырăн йышăннă, ял спортсменĕсем хушшинче вара – 1-мĕш.
Спорт туризмĕн «Ылтăн карабин» республика турнирĕ Чăваш ен Пуçлăхĕн Кубокĕшĕн шкул ачисем хушшинчи Спартакиада йĕркипе иртнĕ. Унта районсенчи, çавăн пекех Мари Эл Республикинчи 300 ытла вĕренекен тупăшнă. Район чысне Вăрнарти 1-мĕшпе 2-мĕш, Хапăсри шкулсенче вĕренекенсем 27-ĕн хÿтĕленĕ.
Команда çитĕнĕвне кашниех курăмлă тÿпе хывнă. Уйрăмах çаксем: Михаил Скворцов (Хапăс) 1-мĕш вырăн йышăннă. Унпа пĕр шкулти Арина Мешковапа Никита Петров тата 2-мĕш вăтам шкулти Павел Евдокимов кĕмĕл медальсене тивĕçнĕ. Вăрнарти 1-мĕш шкулти Ксюша Паймулкина бронза призер пулса тăнă.
Хĕрсемпе каччăсем Владислав Львов тата Алексей Константинов тренерсем патĕнче ăсталăха туптаççĕ. Тренировкăсем «Август» культурăпа кану паркĕнчи вĕрен хулинче иртеççĕ. Кунта занятисем ирттерме май туса панăшăн ачасем те, тренерсем те хытах хĕпĕртеççĕ.
Светлана ЧИКМЯКОВА.
Кивьял Нурăсри Геннадий Сорокин халĕ çамрăк чухнехи пек çăмăллăн çÿреймест: ара çулсем малаллах шăваççĕ-çке. Çитмĕл çиччĕне çитнĕ май вăй-халĕ те малтанхи мар. Çавах та ватă çын килте çеç çырлахса ларма пултараймасть, утать, çÿрет – çынпа курнăçса калаçса чунне уçать. Е тата ку ялта тĕпленнĕ Альбина хĕрĕ патне кайса килет.
2004 çултанпа, мăшăрĕ çĕре кĕнĕренпе, пĕччен пурăнать Геннадий Германович. Нимĕн те тăваймăн, шăпаран иртеймĕн. Зинаида Арсентьевнапа пĕрле ирттернĕ вăхăтсене ырăпа çеç аса илет. Иккĕшĕ тĕрлĕ ĕçре вăй хурса пурнăçа сыпăнтарса пынă, çавăн пекех пиллĕк ачана ура çине тăратассишĕн тăрăшнă.
– Эпĕ çирĕм саккăрта авлантăм. Зинаида Алексеевна та Кивьял Нурăсра çуралнă. Иксĕмĕре пĕр-пĕринчен ултă кил çеç уйăрнă. Вăл манран çичĕ çул кĕçĕнрехчĕ. Шкул хыççăн хулана ĕçлеме кайнăччĕ. Канмалли кунсенче яла час-часах килетчĕ. Урамра тĕл пулсан сывлăх суннă та иртсе кайнă. Çамрăкрах чух Зинаидăпа çемье çавăрасси пирки шутлама та пултарайман. Пурнăç хăйĕннех тăвать иккен. Шăматкунсерен клуба тухсан ял хĕрĕпе калаçкалама пуçларăм, ташлама чĕнсе кăлараттăм. Кану каçĕ хыççăн киле те пĕрлех таврăнаттăмăр. Чĕрене юрату вут тивретнине сиссе те юлаймарăм, çапла вара Зинаидасăр кичем пулнине туйса илме пуçларăм. Савни яла килессе чăтăмсăр кĕтеттĕм. Икĕ çул калаçса çÿрерĕмĕр. Май уйăхĕнче, хĕвеллĕ ăшă кун, туй кĕрлеттертĕмĕр. Хĕр илме лашасемпе кайрăмăр. Çулĕ çывăх пулнăран ял тавра çаврăнтăмăр. Туя чăваш йăли-йĕркине пăхăнса ирттертĕмĕр. Пĕрлешнĕ хыççăн кăна Зинаида хуларан яла таврăнчĕ. Мăшăр колхозра дояркăра, Хăмăш шкулĕнче поварта, унтан почтальонкăра ĕçлерĕ, – каласа парать Геннадий Сорокин.
Вăл ĕç биографине «Броневик» колхозран пуçланă. Строительсен бригадине вырнаçнăскер выльăх-чĕрлĕх витисем тунă çĕре хутшăннă. Унччен маларах вара çĕршыв умĕнчи тивĕçе пурнăçланă. Виçĕ çул та виçĕ уйăх службăра тăнă. Литвара чух медицина вăрттăнлăхĕсене те алла илнĕ. Салтакран тĕрекленсе таврăннă. Колхозра пĕр вăхăт ĕçлесен Сĕнтĕрвăрринче строительсене вĕрентсе хатĕрлекен училищĕне кайнă. Çулталăкран ăна хĕрлĕ дипломпа пĕтернĕ. Яла килсен ятарлă пĕлÿллĕ çамрăка строительсен бригадине ертсе пыма шаннă. Ушкăнпа ĕçленĕ май ăсталăха кунсерен тенĕ пек туптанă. Кăнтăрла ĕçре тар кăларнă пулсан, каçхине клуба репетицие васканă. Г.Сорокин спектакльте те вылянă, концертра та юрланă. Купăс калама та ухута пулнă. Ялти клубран ĕçлекен кайсан Геннадий Германовича сĕннĕ. Хирĕçлеме пултарайман вăл, культура ĕçне пикеннĕ.
– Пирĕн вăхăтра ял кĕрлесе тăратчĕ, çавăнпа клуба пыма çын шыраса хăшкăлман. «Телей чечекĕ» спектакль хатĕрлесе сцена çине кăлартăмăр. Унта 32-ĕн вылярĕç. Çав йышран иккĕшĕ çеç Услапаран пулчĕç, ыттисем пурте Кивьял Нурăсран. Хĕл кунĕсенче хамăр пултарулăхпа паллаштарма кÿршĕллĕ ялсене лашапа каяттăмăр. Инçе çула вара автомашинăпа тухнă. Хуçалăх ертÿçи техника ыйтсан хирĕçлесе тăмастчĕ. Вăхăта чăннипех те интереслĕ ирттереттĕмĕр. Кайрантарахпа тепĕр хут строительсен бригадине таврăнтăм, – иртнине аса илчĕ Г.Сорокин.
1978 çулта виçĕ хуçалăха пĕрлештерсе «Октябрь» колхоз туса хунă. Геннадий Германовича пĕрремĕш уйрăм управляющине çирĕплетнĕ. 1985 çулта ăна Кăмпал ял Совечĕн председателĕн тивĕçне пурнăçлама шаннă. Ку ĕçре 1992 çулччен тăрăшнă. Председатель пулнă май тĕрлĕ ыйту татса пама тивнĕ. Хыççăн та ял Советĕнчен уйрăлман, тивĕçлĕ канăва тухичченех кунта специалистра ĕçленĕ.
– Колхозра вăй хунă самантсене паянхи кун та асран кăларма пултараймастăп. Бригадирта тимленĕ чух ирхи тăватă сехетре ура çинчеччĕ. Кил таврашĕнчи ĕçсене пурнăçланă та правление васканă. Вырăнти радиоузелпа строительство бригадин ĕçченĕсене кун каçа мĕн ĕçлемеллине ăнлантарнă. Вăхăта ĕçре ирттернĕ. Каçхине кăна киле таврăннă, – терĕ Кивьял Нурăс çынни.
Строитель пулнă май ĕмĕрĕпех вĕреннĕ, уйрăмах аслăрах çулсенчи юлташĕсен сĕнÿ-канашне ăша хывнă. Кăмака тума та хăнăхнă. Мăшăрĕпе пĕр-пĕрне килĕштерсе чылай çул пурăннă. Халĕ ватăн хăрах куçĕ япăх курать. Инсульт пулнăран больницăра та выртма тивнĕ. Г.Сорокин пурпĕр пуçа усмасть, кашни çутă куна тулли кăмăлпа ирттерет. Ачисенче тĕрев курать.
Юрий КОРНИЛОВ.
Аттепе анне хăйсене мĕнле тыткалани, пурăнни пирĕншĕн, вĕсен виçĕ ачишĕн, яланах ырă тĕслĕх пулнă. Пĕр-пĕрне упраса, кÿрентермесĕр, ятлаçмасăр-вăрçмасăр пурăнса ирттерчĕç вĕсем хăйсен ĕмĕрĕсене. Атте-анне çăварĕнчен усал, намăс сăмахсем тухнине пĕрре те илтмен.
Тарăхсан-тусан атте «каяннай» сăмаха каланине ас тăватăп. Выльăх-чĕрлĕхе питĕ юрататчĕ вăл. Колхозра ăна «Дунай» ятлă лашана çирĕплетсе панăччĕ. Ăна атте ачана пăхнă пек пăхатчĕ.
Атте те, анне те çынсемпе хирĕçнине, ятлаçнине пĕрре те курман. Вĕсем ÿсĕрличчен ĕçни нихçан та пулман. Уйрăмах атте ĕçкĕ-çикĕсенчен пăрăнма тăрăшатчĕ, хăнана çÿреме юратмастчĕ. Тăвансенчен уйрăлса пурăнни аван мар тесе, анне ăна хăнана кайма ÿкĕте кĕртетчĕ-кĕртетчех. Анчах та атте унта çитнĕ-çитменех каялла таврăнатчĕ. Анне пире çирĕп тытатчĕ, ятлакаласа та илетчĕ. Атте вара яланах хÿтĕлетчĕ, хĕрхенетчĕ, ачашлатчĕ.
Ялти çынсем каласа панă тăрăх, атте ăсра питĕ хăвăрт шутлама пултарнă. Çавăнпа ăна ача çулĕсенчех çитĕннисемпе пĕрле çĕр виçес ĕçе хутшăнтарнă.
Анне çынсене ырă тума, пулăшма юрататчĕ, вĕсене вăл юлашки татăк çăкăрне пама хатĕрччĕ.
Анне тата сикнĕ сыпă шăммисене вырăна лартма ăстаччĕ. Ун патне хамăр патрисем çеç мар, кÿршĕ ялсенчен те пулăшу ыйтма килетчĕç. Астăватăп, пĕррехинче хамăр ялти арçынна пÿрте йăтса илсе кĕчĕç те каялла вара вăл хăй тĕллĕнех утса тухса кайрĕ.
Эпĕ ятарлă вăтам пĕлÿ илсен кăштах ĕçленĕ хыççăн малалла вĕренме шутларăм. Атте кун чухлĕ вĕреннипе çитет пуль, терĕ. Анне вара çирĕппĕнех% «,не сутатпăр та, вĕрентсе кăларатпăрах», – терĕ. Вăл вăхăтра ĕне мĕн тери хаклă выльăх, çемьене тăрантараканĕ пулнă та-ха. Атте эпĕ вĕренме кĕрсенех пурнăçран уйрăлчĕ. Анне вара нушалана-нушалана, ĕнене сутмасăрах, мана вĕрентсе кăларма пултарчĕ.
Юлашки çулсем вĕреннĕ чух ялтан ниçтах та тухса çÿремен аннене тĕп хулана, хам пурăнакан общежитие, илсе кайса кăтартрăм. Хыççăн час-часах хулана пырса çÿретчĕ.
Аякри районсенчен килнĕ хĕр-тантăшсем, килĕсене кайса çÿреме инçе тесе, канмалли кунсенче час-часах манпа пĕрле пирĕн яла пырса çÿретчĕç. Анне вĕсене яланах тараватлăн, ăшшăн йышăнатчĕ, тăван ачисене пăхнă пек пăхатчĕ.
Ырă çын ырă вилĕмпе вилет, теççĕ. Чăнах та, аннепе атте иккĕшĕ те утса çÿренĕ çĕртех, асапланса выртмасăрах, лăпкăн та çăмăллăн пурнăçпа сывпуллашрĕç. Вĕсен ырă сăнарĕсем яланах манăн асра упранĕç.
Ольга КОРОТКОВА.
Май 2024 |