Ÿркевлĕх ÿкерет, хастарлăх чапа кăларать теççĕ. «Броневик» кооперативри Ирина Семенова – ырă ята тивĕçнисенчен пĕри. Хуçалăхра ĕне сăвакан операторта çиччĕмĕш çул тăрăшать. Элĕк районĕнчи Карачура хĕрарăмĕ районăн агропромышленность комплексне аталантарас ĕçе сумлă тÿпе хывать.
– Хамăр енчи хуçалăхра ĕç укçи тÿлеме пăрахрĕç. Тарăн шухăша путрăм. Мĕн тумалла; Ал-ура пур чухне ахаль ларни килĕшмест темелле. Вăрнар районĕнчи «Броневик» кооперативра ĕç вырăнĕсем пуррине пĕлтĕм те хĕпĕртерĕм. Дояркăра тимлеме пуçларăм. Сăмах май каласассăн, манăн ентеш Галина Егорова та çак хуçалăхрах ĕçлет. Владислав Иванович Репин – ырă хуçа. Ĕç çыннисемшĕн тăрăшать. Пире, акă, çурран уттармаççĕ. Транспортпа пырса илеççĕ. Хăмăш ялĕ мана тăван Карачура пекех çывăх пулса тăчĕ,– терĕ Ирина Михайловна.
Вăл «Броневикра» вăй хуракансен ĕçне тивĕçлĕ хакланипе кăмăллă. Шалу та, аванс та вăхăтра тÿлеççĕ. Çулталăк лайăх ĕçлесен пĕр вăкăр параççĕ, утă-улăмпа тивĕçтереççĕ. Кооперативра ĕç çыннисен сывлăхне çирĕплетессине те пысăк тимлĕх уйăраççĕ. Ирина Семенова хăйĕн кĕçĕн ачисемпе Чăваш енри «Волжанка» санаторипе курорт комплексĕнче икĕ хутчен каннă.
Ферма хастарĕн кил хуçалăхĕ тĕреклĕ. Çемье бюджетне пуянлатас тесе мăшăрĕпе иккĕшĕ мăйракаллă шултра выльăх йышлă тытаççĕ: икĕ ĕне, тăватă вăкăр усраççĕ.
Семеновсем пилĕк ачана пурнăç парнеленĕ. Иккĕшĕ, кĕçĕннисем, тăван ялĕнчи пĕлÿ çуртĕнче ăс пухаççĕ, каникулта ашшĕпе амăшне ĕне выльăх пăхса пулăшаççĕ. Виççĕшĕ – çемьеллĕ. Ферма ĕçченĕн 6 мăнук.
Ирина Семенова пилĕк теçеткене хыçала хăварнă. Пенсие иртерех тухма çăмăллăхсем пулсан та хальлĕхе тивĕçлĕ кану çинчен шутламасть. Пысăкрах тĕллевсем патне талпăнма, професси ăсталăхне туптама тăрăшать. Кăçал вăл ĕнесене машинăпа сăвакан операторсен районти ăмăртăвне хутшăнчĕ, район администрацийĕн Тавне тивĕçрĕ.
Елена ПОРФИРЬЕВА.
Вăрнарти аш-какай комбиначĕн Малтикас Ялтăрари сĕт-çу комплексĕнче ĕне сăвакан ăстасен республикăри 38-мĕш конкурсĕ иртрĕ. Унта Чăваш енри 20 ĕçчен хăйĕн професси ăсталăхне тĕрĕслерĕ.
Конкурсантсене комбинат çĕрĕ çинче питĕ тарават кĕтсе илчĕç. Ăмăрту пуçланиччен районти культура çурчĕн капăр тумлă артисчĕсем ĕç çыннисене сума суса савăк юрăсем шăрантарчĕç. Тупăшăва хутшăнакансен кăмăлне çĕклеме пулăшрĕç. Ятлă-сумлă çынсем – Чăваш ен Патшалăх Канашĕн экономика политикин, агропромышленность комплексĕн тата экологи комитечĕн председателĕ Сергей Павлов, ял хуçалăх министрĕн çумĕ Денис Паспеков, республикăри тĕп ветеринари инспекторĕ Сергей Скворцов, «Агро-инноваци» предприятин ертÿçи Николай Васильев, ăратлăх енĕпе тимлекен «Чувашское» обществăн гендиректорĕ Михаил Гурьев, район администрацийĕн пуçлăхĕн пĕрремĕш заместителĕ – ял хуçалăхĕпе экологи пайĕн пуçлăхĕ Вячеслав Горбунов, агрохолдингăн генеральнăй директорĕ Николай Аливанов, судьясен ушкăнне ертсе пыраканĕ – Çĕрпÿри аграрипе технологи техникумĕн директорĕ Рамиль Айзатов тата ыттисем – ферма хастарĕсен ĕçне пысăка хурса хакларĕç. Вĕсем выльăх-чĕрлĕх отраслĕнче тимлекенсем экологи енчен таса продукци туса илессишĕн хастар тăрăшнине, республикăри агромышленность комплексĕн тĕрекĕ пулнине палăртрĕç.
Сергей Павлов çирĕплетнĕ тăрăх, Чăваш ен сĕт туса илессипе Атăлçи федераци округĕнче лидерсен шутĕнче. Паллах, ял хуçалăх организацийĕсене патшалăх енчен тĕрев пани те ÿсĕм-çитĕнÿ тума пулăшать. Ял хуçалăх министрĕн çумĕ Денис Паспеков малашлăхра чĕр тавар ытларах кирлине палăртрĕ. Апла пулсан ĕне сăвакансен ĕçĕ-хĕлĕ питĕ пысăк пĕлтерĕшлĕ.
– Чăваш енĕн нефть, газ çук. Сĕт вăл – шурă ылтăн. Сĕт туса илессипе ĕçлени тупăшлă,– терĕ аш-какай комбиначĕн генеральнăй директорĕ Николай Аливанов.
Пĕлтĕр ĕнесене машинăпа сăвакан операторсен республикăри ăмăртăвĕнче Тăвай районĕнчи «Фирма Акконд-агро» обществăри Екатерина Георгиева çĕнтернĕ. Вăл патшалăх ялавне çĕклеме тивĕçрĕ.
Операторсем чи малтанах ĕне сумалли аппаратсене салатса пухрĕç. Ăстасен аллинче ĕç вылянине палăртмалла. Акă пирĕн ентеш – Малти Кăкшăм ялĕнче çуралса ÿснĕ, халĕ Пăрачкав районĕнчи «Семеновский» хуçалăхра тăрăшакан Раиса Ефимова – ăмăртăва киличчен ирхине фермăри ĕнесене те суса хăварнă. Апла пулин те правур пулчĕ. Унăн пĕтĕмĕшле ĕç стажĕ 44 çул тесе калаймăн.
Конкурсантсем ĕне сăвассипе те, теори ыйтăвĕсене хуравлассипе те ăмăртрĕç. Судьясен ушкăнĕ балсене шутланă чухне тупăшăва хутшăннисене агрохолдингăн сĕт-çу комплексĕ тăрăх экскурсие илсе кайрĕç. Республикăн тĕрлĕ кĕтесĕсенчен килнисем комбинатăн хушма хуçалăхĕнче ĕç условийĕсем лайăх пулнине палăртрĕç. Вĕсем районти культура çумĕнчи «Салам» ушкăнăн концертне те пăхса киленчĕç. Чăваш, вырăс юррисем уй-хир анлăшĕпех янăрарĕç.
– Конкурс чăннипех уяв пулчĕ, пирĕн кăмăл тулчĕ, – терĕç пĕри те тепри.
Конкурса пĕтĕмлетме вăхăт çитрĕ. Судьясен ушкăнĕн ертÿçи Рамиль Айзатов ĕçченсен професси ăсталăхĕ пысăк шайра пулнине, вĕсен вăй-халĕпе хевти яр уççăн курăннине çирĕплетрĕ. Тăвай районĕнчи «Фирма Акконд-агро» тулли мар яваплă обществăри Наталья Ерастова 94,61 балл пухса мала тухрĕ. Вăл хăйĕн ăсталăхĕпе пултарулăхне Пушкăртстанра, Раççей шайĕнче иртекен конкурсра, тĕрĕслĕ.
Пьедесталăн иккĕмĕш картлашки çине хăпарма Вăрнарти аш-какай комбиначĕн операторĕ Елена Кириллова тивĕçрĕ. Унăн 92,53 балл. Виççĕмĕш вырăнта – Анна Мишенкова. Вăл Етĕрне районĕнчи «Родина» хуçалăхран.
Ĕне сăвакан операторсем хушшинче арçынсем те пулчĕç. Чи маттурри – Комсомольски районĕнчи «Рассвет» предприятири Петр Зверев. Каласа хăвармалла, унăн пурнăçĕн пĕр тапхăрĕ Вăрнарпа çыхăннă, вăл ял хуçалăх техникумĕнчен вĕренсе тухнă.
Ветерансенчен Эльвира Богданова (Шупашкар районĕнчи «Атлашевский» хуçалăх) мала тухрĕ.
Çĕнтерÿçĕсене Чăваш Республикин Ял хуçалăх министерствин Дипломĕпе тата хаклă парнесемпе чысларĕç. Конкурса çÿллĕ шайра ирттернĕ йĕркелÿçĕсем тата ăмăртăва хутшăннисем асăннă ведомствăн Тавне илме тивĕçрĕç.
Елена ПОРФИРЬЕВА.
Ял çынни хура тар тăкмасăр çăкăр çиеймен, тумтир тăхăнайман.
Туçи Çармăсра 1930 çулта 7 уйрăм хуçалăхран «Красный трактор» колхоз йĕркеленнĕ, 1931 çулхи çу уйăхĕ тĕлне 12-е çитнĕ. Халăх тырпул тухăçне ÿстерес тесе ырми-канми ĕçленĕ, гектартан 10–11 центнер илнĕ. Тислĕк, удобрени сахал пулнă, кашни килтен чăх-чĕп, кăвакарчăн каяшĕсене пухса уя илсе тухнă. Пĕвесен тĕпне тасатса уй-хире турттарнă. МТСран янă тракторсем çĕрсене тарăнрах сухаланă. Ялта пĕр жнейка, пĕр молотилка пулнă, анчах ытларах ĕçе алăпа тунă. Вăрçăччен хуçалăхра лаша, ĕне витипе чăх-чĕп ферми çеç пулнă, вăрçă хыççăн сурăх, сысна фермисем йĕркеленнĕ. Фермăсенче ĕне-лашасем 10–15-рен ытла пулман.
Правлени, ялСовет кулаксенчен туртса илнĕ çуртсенче вырнаçнă.
Пĕрремĕш колхоз ушкăнĕсене ертсе пыраканĕсем Николай Захарович Захаров, Александр Андреевич Кузюков, Петр Михайлович Михайлов пулнă.
1927 çулта уессем вырăнне районсем йĕркеленĕ. Туçи Çармăс ялĕ Шăхасан районне кĕнĕ (1957 çулччен). 1929 çулта çĕнĕ шкул уçнă. Хутпĕлменлĕхе пĕтерес тесе кашни комсомолецăн икĕ хресчене хутла вĕрентмелле пулнă. 1935 çулта çичĕ класс вĕренмелли шкул уçнă, унччен Кĕçĕн Кипеке утнă.
Василий Лазаревич Лазарев, 1919 çулхи апрелĕн 18-мĕшĕнче Туçи Çармăс ялĕнче çуралнăскер, ялти тăватă класлă шкула çÿрет. 1932–1935 çулсенче Кĕçĕн Кипекри çичĕ çул вĕренмелли шкулта ăс пухать. 1938–1940 çулсенче Хĕрлĕ Çарта службăра тăрать. 1941–1946 çулсенче Аслă вăрçăра хаяррăн çапăçать – 3 степеньлĕ Мухтав орденне тивĕçет. 1946–1955 çулсенче Туçи Çармăс ялСовечĕн секретарĕнче, председателĕнче, 1955–1962 çулсенче Кив Сăрьел ялСовет председателĕнче вăй хурать. 1962–1979 çулсенче Суворов ячĕллĕ колхоза мĕн пенсие тухиччен ертсе пырать.
1949 çулта Туçи Çармăспа Тимĕрçкасси ялĕсенчи «Красный луч» тата «Красный трактор» колхозсене пĕрлештереççĕ те чаплă та хисеплĕ Суворов полководец ятне параççĕ. 1960 çулта Кивĕ Шуртанпа Кивĕ Сăрьел ялĕсенчи хуçалăхсене пĕрлештернĕ.
1941–1942 çулсенче «Красный трактор» хуçалăха Иван Дмитриевич Шоркин ертсе пынă. 1942–1943 çулсенче – Иван Илларионович Никишов, 1944–1945 çулсенче – Илья Митрофанович Митрофанов, 1945–1946 çулсенче – Василий Сергеевич Сергеев, 1946–1949 çулсенче Терентий Захарович Захаров, 1949 – 1960 çулсенче Алексей Егорович Егоров, 1960–1962 çулсенче Амвросий Наумович Наумов ĕçленĕ, кайран мĕн пенсие тухиччен ялСовет председателĕнче вăй хунă. Пĕрремĕш счетовод Михаил Артемьевич Артемьев пулнă, 6 çула яхăн ĕçленĕ. 1952 çулта пилĕк гектар çинче сад лартнă, кайран ăна 10 гектара çитернĕ. Пĕрремĕш сад ăсти – Александр Савельевич Игнатьев. Вăл панулми, тĕрлĕ çырла, чие тĕмĕсем ларттарнă. Сад тавра хурăн йывăççисем лартса ăна хÿтĕлеме тăрăшнă. Каярах вĕлле хурчĕсем ĕрчетнĕ, сад çывăхĕнчи çĕрсем çинче хуратул акса ÿстернĕ. 1962 çултан Суворов ячĕллĕ колхоз вăй илме пуçлать. Машинăпа трактор паркне çĕклесе лартаççĕ, ял хушшине тырă хума икĕ вăрăм йывăç ампар вырнаçтараççĕ. Каярах пысăк вăрăм чул ампар çĕклеççĕ. Тырă типĕтмелли КЗС 1970 çулсенче çĕкленет. Машина, трактор, комбайн шучĕсем вуншарăн ÿсеççĕ. Этемрен çÿллĕ тыр-пул çитĕнтерет хуçалăх. Аталаннă социализм тапхăрĕнче колхозниксем алла укçа-тенкĕ тытса çĕнĕ чул пÿртсем, вите-сарайсем çĕклеççĕ. 1990 çулсенче Георгий Ильич Андреев хуçалăха çирĕп тытрĕ. Кивĕ Шуртана çити асфальт çул хывтарчĕ. Пысăк плотина пулă тытма май пачĕ.
1994 çулта çĕнĕ шкул çуртне çĕклерĕç. Хальхи вăхăтра ăна Кĕçĕн Кипек ял поселенийĕн администрацийĕ йышăнать. Кунта клуб, библиотека, спортзал йĕркеленĕ. Анчах нумай çынна ял пуласлăхĕ хумхантарать. Халĕ Туçи Çармăсра 60 киле яхăн пушă. Анне чĕрĕ чух чÿречерен пăхатчĕ те: «Ĕлĕк хĕрарăм хыççăн ача-пăча кĕшĕлтететчĕ, халĕ йытă утать», – тетчĕ. «Укçа ытамне лекнĕ çыннăн чунĕ мăкалать, кĕççеленет, куçĕ тăванне курми пулать. Пурлăх уйăрать, чухăнлăх пĕрлештерет», – тетчĕ ялти пĕр ватă. Тĕрĕс сăмаха йывăр чул та пусаймасть, хаяр шыв та путараймасть.
Борис СЕРГЕЕВ-ЯНСАРИН.
Çулсерен июнĕн 1-мĕмĕшĕнче Пĕтĕм тĕн-чери ачасене хÿтĕлемелли куна паллă тăваççĕ. Йăлана кĕнĕ тăрăх, Чăвашстат специалисчĕсем ача-пăчан тĕп уявĕ тĕлне статистика портретне хатĕрленĕ.
Республикăра 2018 çулхи январĕн 1-мĕшĕ тĕлне 18 çула çитмен 259,3 пин ача пурăнни паллă. Вăл шутран 113,9 пинĕшĕ – шкул çулĕчченхи (0–6 çулхисем), 110,1 пинĕшĕ – шкул вăхăтĕнчи ачасем (7–14 çулхисем) тата 35,3 пинĕшĕ – çамрăксем (15–17 çулхисем). Ытларах пайĕ хуласенче пурăнаççĕ: 65,3 проценчĕ. 1000 хĕрача пуçне 1052 арçын ача тивет.
Малтанхи кăтартусемпе 2018 çулта 13,1 пин ача çуралнă, вăл шутра виçĕрешсем пĕр, йĕкĕрешсем 170 çемьере. Ачасем ытларах августра çут тĕнчене килнĕ – 1249.
Пепкесенчен 4,5 пинĕшĕ çемьери пĕрремĕш, 5,5 пинĕшĕ – иккĕмĕш, 3 пин ытларахăшĕ – виççĕмĕш тата ун хыççăнхи ачасем. Арçын ачасем ытларах çуралнă: 6,8 пин.
Статистика отчечĕн оперативлă даннăйĕсемпе, кăçалхи виçĕ уйăхра 2,8 пин ача кун çути курнă. Вĕсенчен 1 пине яхăнĕ – çемьери пĕрремĕш ачасем, 1,8 пинĕшĕ – иккĕмĕш тата хыççăнхисем.
Уяв тĕлне шăпăрлансене мĕн парнелеме пулать-ха; Чи кĕçĕннисене пластмасса тетте (вăтам хакĕ – 251 тенкĕ). Çемçе тетте вара пурне те савăнтарĕ (479 тенкĕ). Пластмасса конструктор (500 тенкĕ) ачан моторикине, шухăшлавне, тавракурăмне аталантарĕ. Велосипедсем вăтамран 4674, роликлă конькисем 2217, мечĕк 1032 тенкĕ тăраççĕ. Хаклăраххи – фотоаппарат (5477 тенкĕ), планшетлă компьютер (10934 тенкĕ).
Анчах та чи хаклă парне – ашшĕ-амăшĕн юратăвĕ, çепĕçлĕхĕ. Çакă ачан пурнăç йĕркелĕвĕнче пысăк вырăн йышăнать. Вĕсем пĕтĕм тупраран хаклăрах.
Районти «Çĕнтерÿ çулĕ» хаçатра «Пăртас çулĕ арканать...» (№ 30), «Ыйтусем татах пур» (№31) материалсем тата «Карьера хупмалла мар тесе йышăнтăмăр» (№38) хурав пирки хамăн шухăша каламасăр хăварма пултараймастăп.
2017 çулхи кĕркунне Пăртас ял поселенийĕн администрацийĕн пуçлăхĕ Н.Петров ыйтнипе эпир, депутатсем, хăйăр карьерне «Элегант» тулли мар яваплă обществăна 5 çуллăха арендăна парас тĕллевпе Пăртас ялĕнчен 700 метрта, кăнтăр-хĕвеланăç енче, вырнаçнă 3,3 гектара ял хуçалăх пĕлтерĕшлĕ çĕрсенчен промышленность çĕрĕсем çине куçарма хунтă турăмăр. Вăл ун чухне пире поселение кĕрекен ултă яла тирпей-хăтлав кĕртме укçа-тенкĕ тĕлĕшĕнчен яланах пулăшса тăма «Элегант» обществăпа сăмах вĕççĕн калаçса татăлни çинчен пĕлтерчĕ. Поселени территорийĕнче строительство хăйăрĕ кăларса сутма «Элегант» обществăпа тунă килĕшÿпе пире паллаштармарĕ, вăл регпалатăра тесе пĕлтерчĕ.
Анчахрах, акă, 2017 çулта ялхуçалăх пĕлтерĕшлĕ çĕрсене промышленность çĕрĕсем çине куçарасси тата хăйăр карьерне «Элегант» обществăна арендăна парасси çинчен ял поселенийĕн депутатсен Пухăвĕн йышăнăвĕсен копийĕсене пама ыйтсан, Н.Петров ку документсем ял администрацийĕнче çук тесе хуравларĕ.
Пăртас ял поселенийĕн пуçлăхĕ «Çĕнтерÿ çулĕ» хаçата панă хуравра çапла пĕлтерет: «Ытларах сасăпа карьера хупмалла мар тесе йышăнтăмăр». Ку тĕрĕс мар. Кăçал ку ыйтупа ял поселенийĕн депутатсен Пухăвĕ пулман. Хăйăр карьерне уçас ыйтăва халăхпа сÿтсе явнă тесе çирĕплетни те суя. Хăйăр карьерĕ пирки эпĕ кăçалхи апрель–май уйăхĕсенче çынсенчен ыйтса пĕлни вуçех урăххине çирĕплетет – йывăр тиевлĕ транспорт çулсене хытă аркатнă пирки халăх карьера хуптарма çирĕппĕн ыйтать. Хальлĕхе 113 çын алă пуснă.
Эпĕ, Пăртас ял поселенийĕн депутатсен Пухăвĕн председателĕ, хăйăр карьерне «Элегант» тулли мар явплă обществăна пилĕк çуллăха арендăна парас тĕллевпе депутатсем енчен тĕплĕ шухăшламасăр йышăну тунăшăн поселени халăхĕнчен каçару ыйтатăп.
Вячеслав КУЗЬМИН,
Пăртас ял поселенийĕн депутатсен Пухăвĕн председателĕ.
Май 2025 |
